سازمان ملل متحد و پناهندگان

این مقاله، نخست به بررسی و چگونگی شکلگیری سازمان ملل متعهد و در ادامه مفهوم پناهنده در حقوق بین الملل پرداخته و سپس اصل بحث را پی می گیرد . واژه ملل متحد برای اولین بار از زبان فرانکلین روزولت در جریان جنگ جهانی دوم شنیده شد که از این واژه برای اشاره به متفقین استفاده کرد . فکر ایجاد و تاسیس سازمان ملل متحد در کنفرانس مسکو ، قاهره و تهران جانبه جدیتری به خود گرفت . سازمان ملل متحد یک مجموع بین الملی است که در سال ۱۹۴۵ میلادی تاسیس گردیده و جایگزین جامعه بین المللی شده است و به وسیله ۵۱ کشور در سال ۲۰۱۱ میلادی ۱۹۳ کشور مستقل و دارای پرچم میباشد و فقط کشور واتیکان عضو این سازمان نیست و چین تایپه که عضویتش بعد از عضویت جمهوری خلق چین در این سازمان لغو گردید . سازمان ملل در پایان جنگ جهانی دوم و از سوی کشورهای پیروز در آن جنگ شکل گرفت و سازمان و روال حاکم بر فعالیت آن نشان از شرایط جهانی بعد از جنگ دوم دارد.شورای امنیت قوی‌ترین نهاد سازمان ملل پنج عضو دائمی دارد که در تصمیمات این شورا حق وتو دارند.این مجموعه بین المللی با هدف ایجاد صلح در سطح بین المللی و فعالیت و کمک در زمان جنگ در ایجاد صلح و همچنین پشتیبانی از افرادی در اثر جنگ یا فعالیتهای صلح آمیز خود در کشور خود به واسطه نبود آزادی بیان و اندیشه و عقیده رانده شده یا مجبور به ترک کشور خود شده اند نیز اگر به کشورهائی که مجموع قوانین پذیرش این دسته از افراد که از آنها با عنوان پناهجو یاد میشود را امضا کرده باشد مثل کشورهای نیوزیلند ، استرالیا ، کشورهای اتحادیه اروپا ، کشورهای اسکاندیناوی ، ایالات متحده امریکا و کانادا و ژاپن این گونه افراد در صورت ورود به این کشورها یا رساندن خود به هر یک از مرزهای این کشورها این کشورها وظیفه دارند این افراد را بپذیرند ولی اگر فرد پناهجو به کشورهای دیگر مثل مالزی ، ترکیه هندوستان و چند کشور دیگر برساند میتواند با مراجعه به دفتر امور پناهندگان سازمان ملل متحد با عنوان کمیسیریای عالی امور پناهندگان سازمان ملل متحد میتواند ثبت نام کند و در این اداره از سازمان ملل که با اسم اختصاری UNHCR میباشد که یکی از آژانس‌های تخصصی سازمان ملل است که در ژنو سوئیس واقع شده‌است. این دفتر در ۱۴ دسامبر سال ۱۹۵۰ برای محافظت و حمایت از پناهندگان و یاری رساندن در امر بازگشت یا اسکان مجدد آنها تأسیس شد  و فرد پناهجو میتواند از خدمات رایگان سازمان ملل متحد استفاده کند و بعد از کسب قبولی به وسیله سازمان ملل متحد و سازمان مهاجرتی IOM به کشور سوم منتقل میشود جهت امنیت فردی برای فرد پناهنده . مهمترین مسئولیت دفتر کمیساریای عالی موسوم به ” حمایت بین‌المللی “، تضمین احترام برای حقوق بشر اساسی پناهندگان از جمله تقویت توانایی آنان برای پناه گرفتن و کسب اطمینان  از این امر است که هیچکس به صورت غیرداوطلبانه به کشوری باز گردانده نشود که در آن‌جا دلیلی دارد که نگران تعقیب کیفری باشد. UNHCRهمچنین از موافقت‌نامه‌های بین‌المللی پناهدگان حمایت و بر پیروی دولت‌ها از قوانین بین‌المللی نظارت می‌کند و کمک‌هایی مانند غذا، پناهگاه برای پناهندگان از طریق بازگشت داوطلبانه، اقامت در کشور‌هایی که نخست درصدد پناهندگی به آن‌جا برآمدند یا همانطور که گفته شد اسکان مجدد در کشوری ثالث است. UNHCR همچنین ۱۰۵۰ موافقت‌نامه با ۶۵۴ سازمان غیر دولتی ملی و بین‌المللی منعقد کرد. همچنین با سایر اعضای نظام ملل متحد‌ و نهاد‌های گوناگون دولتی و بین دولتی همکاری می‌کند و منابع مالی برنامه‌ها از مساعدت داوطلبانه عمدتا از دولت‌ها و گروه‌های دیگر از جمله شهروندان و سازمان‌های شهروندان و سازمان‌های خصوصی تامین می‌شود. متاسفانه با گسترش گروههای افراطگرای مذهبی و جنگ در خاورمیانه و گسترش این افراطگراییهای مذهبی در کشورهای دیگر به وسیله مهاجرت شهروندان کشورهای جنگ زده و متعاقب آن ورود افرادی در قالب پناهنده که در اصلاین افراد برای ایجاد نا امنی و گسترش تروریسم وارد کشورهای پناهنده پذیر میشوند زمینه فعالیت بیشتر سازمان پناهندگی سازمان ملل متحد را با کندی رو برو کرده است چرا که در مرحله اول شناخت فردی از مشخصات شناسایی افراد از اهمیت خواصی برخوردار است . یکی از موضوعات مهم و جدید در حقوق بین الملل، حقوق پناهندگان است که در عصر کنونی، علی رغم پیشرفت های صنعتی، رعایت اخلاق و حقوق انسانی نسبت به یکدیگر ضعیف، و ستم و تجاوز به حقوق انسان ها، به ویژه نسبت به زیردستان و ضعیفان، بیش تر شده است، به طوری که گاهی موجب فرار و کوچ دسته جمعی عده ای از افراد یک کشور به کشور دیگر می شود . از این رو، حقوق پناهندگان در کنار سایر بحث های حقوقی، در حقوق بین الملل مطرح شده و در گردهمایی های جهانی، عهدنامه هایی نیز در این خصوص به تصویب رسیده است . این نوشتار با عنایت به اسناد بین المللی راجع به حقوق پناهندگان، حقوق و وظایف پناه جویان را مورد بحث و بررسی قرار می دهد . از آن جا که مساله پناهندگی روز به روز ابعاد گسترده تری پیدا می کند، آشنایی پناهندگان با حقوق و وظایف خود، امری ضروری به نظر می رسد . آگاهی نسبی از حقوق پناهندگی، هم موجب دفاع آگاهانه پناهندگان از حقوقشان می شود و هم آن ها را با وظیفه قانونی خود آشنا می سازد تا مبادا با انجام برخی کارها، موجبات نارضایتی کشور میزبان را فراهم آورند .مشکل پناهندگی از گذشته های دور در میان جوامع انسانی وجود داشته و در هر دوره، هر جامعه طبق باورها و فرهنگ خود، راه حلی برای آن اندیشیده شده است . همه ما شاهد این هستیم که سازمان ملل متهد با بودجه بسیار کم خود چگونه در حمایت از افراد نیازمند به مراقبت بین الملی را  در زیر چتر حمایتی خود دارد از طرفی با توجه به فشارهای نامتعارف حکومتهای مستبد مثل حکومت جمهوری اسلامی با محوریت ولی فقیه عده بسیار زیادی از شهروندان ایران نیز مجبور به ترک کشور شده اند و با مراجعه به آژانسهای پناهندگی سازمان ملل متحد تقاضای خود را تقدیم به UNHCR در ترکیه یا مالزی یا کشورهای دیگر کرده اند و برخی دیگر از شهروندان ایرانی با ورود به خاک اتحادیه اروپا در آن کشورها تقاضای پناهندگی خود را داده اند . از طرفی دیگر سازمان ملل متحد در حرکتی قانونی اقدام به تدوین و تنظیمقوانینی در قالب کنوانسیون حمایت از پناهندگان اقدام کرده است این موارد کنوانسیون بین‌المللی است که تعریف می‌کند پناهنده چه کسی است و حقوق افراد پناهنده و مسئولیت کشورهای عضو را نسبت به پناهجویان مشخص می کند. طبق این کنوانسیون تمامی افراد از حق پناهندگی برخوردار نیستند مثل جنایتکاران جنگی یا افراد نقض کننده حقوق بشر که از این حق محروم هستند. این کنوانسیون در جلسه ویژه سازمان ملل متحد در تاریخ ۲۸ ژوئیه ۱۹۵۱ به تصویب رسید و در تاریخ ۲۲ آوریل ۱۹۵۴ به اجرا در آمد. این کنوانسیون در ابتدا به پناهندگان اروپایی پس از جنگ جهانی دوم محدود می شد که با به تصویب رسیدن معاهده ۱۹۶۷ محدودیت‌های جغرافیایی و زمانی آن برداشته شد و محدوده فعالیت‌های کنوانسیون توسعه یافت. دانمارک اولین کشوری بود که این معاهده را در تاریخ ۴ دسامبر ۱۹۵۲ به تصویب رساند مطابق این کنوانسیون شخص پناهنده کسی است که در کشور خود یا مبدا به یکی از دلایل فوق مورد آزار و اذیت جدی قرار گرفته است مثل نژاد ، مذهب ، ملیت ، تعلق به یک گروه اجتماعی معین ، عقاید سیاسی . در معاهده ۱۹۶۷ در پانزده ماده در تیکه ۳۱ ژانویه ۱۹۶۷ به تصویب رسید . در ماده های این معاهده با تفکیک و به طور شفاف به سراهت بیان میکند . با توجه‌ به اینکه‌ کمیسر عالی‌ ملل‌ متحد برای‌ پناهندگان‌ عهده‌دار نظارت‌ بر اجرای‌ کنوانسیون‌های‌ بین‌المللی‌ مربوط‌ به‌ حمایت‌ از پناهندگان‌ می‌باشد و با علم‌ به اینکه‌ هماهنگی‌ مؤثر اقداماتی‌ که‌ برای‌ حل‌ این‌ مسئله‌ بعمل‌ می‌آید بستگی‌ به‌ همکاری‌ دولت‌ها با کمیسر عالی‌ دارد یعنی به زبان ساده برخی کشورها فعالیت بیشتری با UNHCR دارند و برخی دیگر فعالیت کمتری دارند . با توجه به آنچه گفته شد سازمان ملل متحد همه تلاش خود را کرده البته در مواردی هم  با کاستیهای بسیاری پناهجویان رو برو بوده اند مثل بلاتکلیفی در روند رسیدگی به پرونده های آنها و یا افزایش ناگهانی تعداد پناهجویان که جویای حمایت از طرف سازمان ملل متحد هستند . همه و همه باید در یک اتحاد بین الملی بدون منطبق با ۳۰ ماده اعلامیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیون بین الملی حقوق پناهندگان به ورته عمل در بیاد و از طرفی هم حکومتها باید از زیاده خواهی و فشار های غیر انسانی و نا معقول بر شهروندان خود بکاهند تا به زودی شاهد این باشیم که جهانی سراسر صلح ک امنیت را شاهد باشیم و هیچ انسانی مجبور به این نباشد که به صرف حفظ جان خود و خانواده خود مجبور به ترک کشور شود . و همه انسانها با از بین رفتن افراط گرایی مذهبی بتوانند در صلح وارامش در کنار یکدیگر زندگی کنند . به امید آن روز .

نگارش متن : فعال حقوق بشر ، حمیدرضا تقی پور دهقان تبریزی