زندان مرکزی مشهد
مقدمه
مجموعه زندان وکیل آباد شهر مشهد در بلوار وکیل آباد و در نزدیکی کوهستان پارک شادی واقع شده است. این زندان دارای ۱۰ بند است که زندانیان با اتهامات مختلف از جمله جرایم مالی، سرقت و قتل و همینطور زندانیان سیاسی و امنیتی، در آن نگهداری می‌شوند. این زندانیان همچنین با مشکلاتی همچون کیفیت بد غذا و آب زندان، مشکلات بهداشتی و کمبود تخت روبرو هستند. در دوران شیوع کرونا اعزام به دادسرا و دادگاه کماکان ادامه دارد. در خصوص زندانیان سیاسی اصل تفکیک جرایم رعایت نمی‌شود، همینطور گاهی کودک_مجرمان به صورت تنبیهی به بند بزرگسالان منتقل می‌شوند که این امر در مواردی منجر به آزار جنسی آنان توسط زندانیان بزرگسال شده است.
مجموعه زندان مرکزی « وکیل آباد » مشهد، در بلوار وکیل آباد و در نزدیکی کوهستان پارک شادی واقع شده است.
این زندان دارای ۱۰ بند است که شامل بندهای ۱/۱، بند۲، بند ۳، قرنطینه، بند ۴، بند ۵، بند۶، بند ۶/۱، بند مسجد و بند باز است که ویژه زندانیان رای باز و خارج از مجموعه زندان وکیل آباد مشهد و در مسیر جاده مشهد-قوچان قرار دارد.
در زندان وکیل آباد مشهد زندانیان با اتهامات مختلف از جمله جرایم مالی، سرقت و قتل و همینطور زندانیان سیاسی و امنیتی نگهداری می‌شوند.
بند۱/۱
بند ۱/۱ که از آن با عنوان “بند جوانان” نیز یاد می‌شود و ویژه زندانیان ۱۸ تا ۲۵ ساله است.
بندهای ۲ و ۳
از این دو بند با عنوان “بند مشاوره” نیز یاد می‌شود. بند مشاوره محل نگهداری زندانیانی است که از سیگار و یا مواد مخدر استفاده نمی‌کنند و زندانیان با جرایم گوناگون در صورت عدم مصرف سیگار یا مواد مخدر اجازه درخواست انتقال به این بند را خواهند داشت. مقررات این بند بسیار سخت‌گیرانه است اما در مقایسه با سایر بندها از شرایط بهداشتی و رفاهی بهتری برخوردار است.
هر اتاق بند ۲ دارای ۱۵ تخت است و تعداد زندانیان با ظرفیت اتاق‌ها متناسب بوده و به همین دلیل کف خواب ندارد. بند ۳ نیز دارای یک سالن است و فاقد اتاق است. زندانیان به وسیله تخت این سالن را کوپه بندی کرده‌اند و هر کوپه دارای ۱۸ عدد تخت است.
بند قرنطینه
بند قرنطینه متشکل از ۵ سالن مجزا است که پس از شیوع ویروس کرونا هر یک به امری اختصاص یافته‌اند.
سالن ۱ بزرگ و دارای ۸ اتاق است. در هر اتاق تخت‌های ۳ طبقه قرار دارند و به دلیل ازدحام جمعیت تعداد زیادی از زندانیان کف خواب هستند. به همین دلیل برخی از اوقات بر روی هر تخت ۲ زندانی می‌خوابند. تقریبا ۱۵۰۰ زندانی در این سالن نگهداری می‌شوند.
سالن ۲ و ۳ قرنطینه پس از شیوع ویروس کرونا به منظور ارائه خدمات بهداری به زندانیانی که به بیماری کرونا مبتلا شده‌اند، مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
سالن ۴ قرنطینه به زندانیانی بهبود یافته از بیماری کرونا اختصاص داده شده است. این افراد پس از مدتی به بندهای عمومی زندان بازگردانده می‌شوند.
سالن ۵ قرنطینه ویژه نگهداری زندانیانی است که به بیماری کرونا مبتلا شده‌اند. در هر اتاق این بند ۴۵ الی ۵۵ زندانی نگهداری می‌شوند.
بند ۴
این بند از یک ساختمان سه طبقه، یک مجتمع و یک سالن تشکیل شده است. ساختمان سه طبقه و مجتمع به ترتیب دارای ۵۴ و ۱۸ اتاق هستند. هر اتاق مجتمع نیز دارای ۲۴ تخت خواب است. در هر اتاق ۴۰ زندانی نگهداری می‌شوند که به دلیل تعداد بالای زندانیان نسبت به گنجایش اتاق بسیاری از آنها کف خواب و یا کردیدور خواب هستند. همچنین سالن این بند دارای ۱۷ اتاق است و ۲۵ الی۴۰ زندانی در هر اتاق نگهداری می‌شوند. همچنین بند ۴ دارای یک هواخوری بزرگ است. در این بند حدود ۱۸۰۰ تا ۲۰۰۰ زندانی بسر می‌برند.
بند ۵
بند ۵ متشکل از چهار اندرزگاه جداگانه به نام‌های اندرزگاه ۱۰۱، ۱۰۲، ۱۰۳ و ۱۰۴ است.
اندرزگاه ۱۰۱
این اندرزگاه ویژه زندانیان محکوم به اعدام است.
اندرزگاه ۱۰۲
این اندرزگاه محل نگهداری زندانیان با جرایم عمومی است.
اندرزگاه ۱۰۳
اندرزگاه ۱۰۳ به محل نگهداری کوک_مجرمان اختصاص داده شده است.
اندرزگاه ۱۰۴
این اندرزگاه مختص زندانیانی است که به دلیل ایجاد درگیری، نزاع و زورگیری زندانی شده‌اند. در این اندارگاه حدود ۷۰۰ نفر زندانی نگهداری می‌شوند. اندرزگاه ۱۰۴ دارای ۱۲ سرویس بهداشتی و ۷ دوش حمام است. البته حمام‌ها در اغلب موارد خراب و غیرقابل استفاده هستند.
بند مسجد
این بند که متراژ ۱۰۰ متر مربع دارد و حدود ۱۵۰ زندانی در آن نگهداری می‌شوند. شرایط بهداشتی این مسجد بسیار نامناسب است. زندانیان در این مسجد عموما از ساس و شپش در رنج هستند. همچنین این افراد به دلیل ازدحام جمعیت با کمبود امکانات سرویس بهداشتی مواجه هستند.
بند ۶
بند ۶ و یا بند کارگاه متشکل از یک ساختمان قدیمی و یک سوله است و محل نگهداری زندانیان شاغل در زندان است. حدود هزار زندانی در این بند بسر می‌برند.
بند ۱/۶
بند ۶/۱ که از آن به عنوان بند دربسته نیز یاد می‌شود، محل نگهداری زندانیان سیاسی و امنیتی، زندانیان دو تابعیتی متهم به جرایم امنیتی و افراد متهم به سرقت مسلحانه و قتل است. این بند دارای یک ساختمان دو طبقه است، دو اتاق در طبقه پایین و چهار اتاق در طبقه بالای این ساختمان قرار دارند. در ورودی این اتاق‌ها همواره بسته است. این بند در مجاورت ساختمان حفاظت و اطلاعات زندان قرار دارد و تحت نظر همین ارگان نیز اداره می‌شود. هر اتاق این بند دارای دو سرویس بهداشتی است.
بند ۶/۱ دارای یک هواخوری ۶ متری است و هر اتاق روزانه به مدت یک ساعت به صورت جداگانه به آن دسترسی دارند. این زندانیان برای استفاده از بهداری و آمدن به راهرو نیز باید با سرباز همراهی شوند. همچنین برای رفتن به بهداری باید از کاور استفاده کنند تا مشخص نشود که از چه بندی به بهداری منتقل می‌شوند.
بند باز
ساختمان این بند خارج از زندان و در مسیر جاده مشهد-قوچان واقع شده است. زندانیانی که مشمول “رای باز” هستند در این بند نگهداری می‌شوند و آمار این زندانیان حدودا ۱۵۰۰ نفر است.
نحوه زندانیان ورودی جدید به زندان در دوران کرونا
پس از شیوع ویروس کرونا زندانیان ورودی جدید ابتدا به طبقه اول بند که یک سوله با ۷۰۰ عدد تخت است، منتقل می‌شوند و به مدت ۲۱ روز در این سالن در قرنطینه می‌مانند. برخی از زندانیان در بدو ورود یک عدد حوله، مسواک و خمیر دندان، مقدار کمی پودر رخت‌شویی و یک عدد صابون از طرف زندان دریافت می‌کنند.
زندانیانی که به بیمارستان اعزام می‌شوند نیز در صورت بازگشت به زندان به مدت دو الی سه هفته در همین مکان قرنطینه می‌شوند.
به دلیل نگهداری زندانیان در کنار هم و بدون رعایت ترتیب ورود، این قرنطینه عملا بی تاثیر است و زندانیان تازه وارد به قرنطینه می‌توانند بیماری را به افرادی که در نیمه قرنطینه خود هستند، منتقل کنند.
عدم رعایت اصل تفکیک جرائم
در این زندان قانون اصل تفکیک جرایم رعایت نمی‌شود. حتی گاهی کودک_مجرمان به صورت تنبیهی به بند بزرگسالان منتقل می‌شوند و این امر می‌تواند منجر به آزار جنسی آنان توسط زندانیان بزرگسال شود.
فروشگاه زندان
در فروشگاه زندان اغلب کالاها عرضه می‌شوند. اما قیمت برخی از اقلام بیشتر از قیمت اصلی بازار است. در فروشگاه این زندان مطابق قانون سازمان زندان‌ها فروش اقلامی مانند فلفل ممنوع است.
تغذیه
کیفیت غذای زندان به شدت پایین است. گوشت قرمز هرگز سرو نمی‌شود و تنها در روزهای جمعه در غذای زندان مقدار کمی ران مرغ پخته می‌شود و هر یک عدد ران مرغ نیز بین پنج زندانی تقسیم می‌شود. آشپزخانه این زندان توسط زندانیان اداره می‌شود.
همچنین برخی از زندانیان با هزینه شخصی برای خود غذا تهیه می‌کنند. در هر طبقه بند چهار، یک اتاق آشپزخانه وجود دارد و هر آشپزخانه دارای ۱۰ شعله گاز است. از هر اتاق تنها دو نفر می‌توانند از آشپزخانه استفاده کنند. در هر اتاق نیز به صورت جداگانه یک شعله گاز برای آشپزی وجود دارد. اما به دلیل ازدحام جمعیت افراد کمی قادر هستند از این شعله و یا امکانات آشپزخانه استفاده کنند. از این رو اکثر زندانیان مجبور به استفاده از غذای بی کیفیت زندان هستند. زندانیان در بند ۱/۶ نیز می‌توانند هر شب به مدت ۹۰ دقیقه از آشپزخانه بند استفاده کنند.
آب زندان
آب شرب زندانیان از چاه تهیه می‌شود و کیفیت بسیار پایینی دارد. به صورتی که بسیاری از زندانیان پس از ۲ سال دچار پوسیدگی دندان شده و دندان‌های خود را از دست می‌دهند. در فروشگاه زندان آب معدنی نیز فروخته می‌شود اما اغلب افراد به دلایل مالی قادر به تهیه آن نیستند.
بهداشت، درمان و اعزام به بیمارستان
مسئولان زندان وکیل آباد تا اواسط فروردین ماه شیوع ویروس کرونا در زندان را انکار می‌کردند و زندانیانی که به این ویروس مشکوک یا مبتلا می‌شدند، تنها به بهداری منتقل شده و با یک قرص سرماخوردگی به بند بازگردانده می‌شدند. همین امر منجر به از دست دادن جان حداقل ۱۰ تن از این افراد شد. نهایتا در اواسط فروردین محیط زندان توسط خود زندانیان هر دو روز یکبار به وسیله کپسول ضدعفونی می‌شد. با این وجود مسئولان زندان از در اختیار قرار دادن ماسک، دستکش و مواد ضدعفونی کننده به زندانیان خودداری می‌کردند. تنها از اواخر اردیبهشت‌ماه ماسک وارد فروشگاه زندان شده و به قیمت ۱۵۰۰ تومان به فروش رسید.
سازمان عفو بین‌الملل چندی پیش اعلام کرد نسخه‌هایی از چهار نامه را رویت کرده که از طرف مقامات سازمان زندان‌ها که زیر نظر قوۀ قضانیه فعالیت می‌کند، به وزارت بهداشت نوشته شده و زنگ خطر را درباره کمبود شدید تجهیزات حفاظتی شخصی، مواد ضدعفونی کننده و تجهیزات و لوازم پزشکی کلیدی به صدا درآورده است. وزارت بهداشت این درخواست‌ها را بی‌پاسخ گذاشته و زندان‌های ایران همچنان در مقابل شیوع بیماری‌های واگیردار به شکلی فاجعه‌باری فاقد تجهیزات الزامی است.
این درحالی است که اصغر جهانگیر رئیس سازمان زندان‌ها، فروردین امسال در خصوص حفظ سلامت زندانیان مدعی شد که “ایران باید به عنوان مبتکر حمایت از حقوق زندانیان در دنیا شناخته شود”.
بهداری این زندان دارای کمبود امکانات بوده و از داشتن پزشک متخصص نیز محروم است. زندانیان بیمار در صورت مراجعه به بهداری تنها قرص سرماخوردگی و یا معده دریافت می‌کنند.
همچنین اعزام زندانیان به بیمارستان با هزینه شخصی است و افراد به سرعت به بیمارستان بازگردانده می‌شوند. از سوی دیگر به دلیل بدهی زندان به بیمارستان‌های طرف قرارداد، مراکز درمانی و بیمارستان‌ها از پذیرش زندانیان بیمار خودداری می‌کنند. زندانیانی مبتلا به بیماری کرونا، علیرغم حال نامناسبشان به سرعت به بند بازگردانده می‌شوند.
به علاوه در صورت آسیب دیدن زندانیان در درگیری، بهداری هزینه درمان و بخیه شخص آسیب دیده را از زندانی ضارب دریافت می‌کند.
اعزام به دادسرا و دادگاه
پس از شیوع ویروس کرونا اعزام به دادسرا و دادگاه کاهش پیدا کرده است. اما در صورت احضار زندانی به دادگاه، افراد به اجبار توسط مسئولان زندان به دادگاه منتقل خواهند شد. در زمان اعزام به زندانیان ماسک داده می‌شود اما فاصله گذاری اجتماعی در زمان اعزام و در ماشین انتقال زندانیان رعایت نمی‌شود.
ملاقات زندانیان
تا پیش از شیوع ویروس کرونا در این زندان ملاقات ها به سه روش کابینی، حضوری و شرعی انجام می‌شد. اما با شیوع کرونا دو ملاقات حضوری و شرعی متوقف شده است.
ملاقات کابینی تمام بندها به جز بند چهار به مدت هر هفته یکبار در روزهای سه شنبه و به مدت ۲۰ دقیقه است. برای بند چهار به دلیل ازدحام جمعیت این روند به مدت هر دو هفته یکبار است.
ملاقات حضوری پیش از بحران کرونا هر پنج هفته یکبار و برای بند ۱/۶ هر شش هفته یکبار و به مدت زمان ۳۰ دقیقه بود.
ملاقات شرعی نیز پیش از بحران کرونا هر ماه یکبار و به مدت یک ساعت و ۳۰ دقیقه بود.
تلفن زندانیان
در تمامی بندها « غیر از بند ۱/۶ » زندانیان هر روز از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۷:۰۰ به تلفن دسترسی دارند. اگرچه به دلیل ازدحام جمعیت، زندانیان باید مدت زمان زیادی را در صف بمانند. همچنین از ساعت ۱۲:۳۰ تا ۱۴:۰۰ تلفن‌ها مختص نیروهای خدماتی زندان است و در این زمان سایر زندانیان حق استفاده از تلفن را ندارند.
زندانیان در بند ۱/۶ نیز هر دو روز یکبار و به مدت ۱۰ دقیقه حق استفاده از تلفن را دارند.
امکانات ورزشی-فرهنگی زندان
زندانیان می‌توانند از کارگاه‌های تسبیح سازی، صنایع دستی و خیاطی استفاده کنند. امکانات ورزشی این زندان نیز شامل باشگاه فوتسال، والیبال، پینگ‌پنگ، کشتی و چند دستگاه بدنسازی است. پس از شیوع ویروس کرونا به مدت محدود استفاده از امکانات ورزشی ممنوع شده اما مدتی بعد همه چیز به حالت عادی بازگشت.
همچنین این زندان دارای یک کتابخانه است.
اشتغال زندانیان
در زندان وکیل آباد زندانیان به چند روش می‌توانند کسب درآمد کنند.
برخی از زندانیان به کارهای خدماتی همچون نظافت بندها مشغول هستند. این افراد ماهیانه حدود ۳۵ الی ۶۰ هزار تومان دستمزد و مقدار کمی سیگار، چای و قند از وکیل بند دریافت می‌کنند.
برخی از زندانیان در اتاق‌ها به عنوان خدمه یا (در اصلاح رایج میان زندانیان “شهردار”) برای دیگر زندانیان کار می‌کنند. این افراد نیز در قبال تمیز کردن اتاق، دریافت غذای زندانیان از آشپزخانه و شستن ظرف‌ها از سایر زندانیان اتاق به صورت هفتگی مبلغ ۳۰ تا ۷۰ هزار تومان دستمزد دریافت می‌کنند.
برخی از زندانیان نیز در قبال شستن لباس دیگر زندانیان از آنها دستمزد دریافت می‌کنند. به طور مثال در قبال شستن هر تکه لباس ۷۰۰ تومان و در قبال شستن هر عدد پتو یک پاکت سیگار چهار هزار تومانی دریافت می‌کنند.
برخی نیز از طریق ایستادن در صف فروشگاه از دیگران دستمزد می‌گیرند. به دلیل ازدحام جمعیت ایستادن در صف فروشگاه بسیار وقت‌گیر است. این زندانیان گاه تا چند ساعت در صف به جای دیگران نوبت می‌گیرند و یا نوبت خود را در قبال یک پاکت سیگار چهار هزار تومانی به دیگران می‌فروشند.
برخی نیز در قسمت آرایشگاه و خدمات بهداشتی مشغول به کار هستند. این زندانیان باید نیمی از درآمد خود را به عنوان اجاره مکان به زندان پرداخت کنند.
همچنین در بند چهار تعدادی چرخ خیاطی قرار دارد که برخی از زندانیان با آنها کار می‌کنند. این افراد در قبال دوخت یک دست پیراهن و شلوار مبلغی حدود ۱۰۰ هزار تومان دریافت می‌کنند.
خرید، فروش و استعمال مواد مخدر در زندان
زندان در قبال جیره روزانه متادون از زندانیان ماهیانه ۳۰ هزار تومان دریافت می‌کند. از طرف دیگر مواد مخدر در این زندان به وفور و با قیمت‌های هنگفت وارد و فروخته می‌شود. برای مثال به دلیل ممنوعیت قرص ب۲ در زندان، این قرص توسط زندانیان به زندان وارد شده و هر عدد از آن به مبلغ دستکم ۱۰۰ هزار تومان فروخته می‌شود.
اجرای حکم شلاق و اعدام
در نزدیکی در ورودی زندان دو عدد اتاق واقع شده است که برای اجرای حکم شلاق و اعدام مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این اتاق با نام اتاق شلاق و اتاق اعدام نیز یاد می‌شود. به صورت میانگین هر هفته یک تا دو بار حکم شلاق زندانیان اجرا شده و افراد پس از اجرای حکم به بند بازگردانده می‌شوند.
